در روز‌هایی که زندگی ما در سایه یک ویروس میکروسکوپی دست خوش تغییر شده، ردپای یک ویروس جدید در ایران پیدا شده، اتفاقی که ما را به یاد یکسال پیش و زمان ورود کرونا از ووهان چین به کشور می‌اندازد.
کرونای انگلیسی که پشت دروازه‌های کشور بود، بالاخره به ایران رسید، این ویروس حالا خودش رو تغییر داده و توانسته مرزهای جغرافیایی را بشکند و روز گذشته اولین مورد ابتلا به این ویروس جهش یافته در ایران تایید شد.
ویروس جهش یافته برای اولین بار ماه گذشته در انگلیس شناسایی شد، گونه جدید «B ۱.۱.۷» نام دارد و به احتمال زیاد منشاء آن منطقه جنوب شرقی انگلیس است، بنابر اعلام سازمان جهانی بهداشت کرونای جدید بیش از نیمی از موارد جدید در انگلیس را به نام خود ثبت کرده است.
هر چند که با خبر شناسایی نسخه جهش یافته ویروس کرونا در انگلیس، کشور‌های مختلف جهان درب‌ها را به روی مسافران این کشور بستند، اما ویروس‌های تنفسی بی سر و صدا وارد بدن افراد میشوند و با مسافران سفر میکنند و مرزهای جغرافیایی را در می نوردند، تجربه شیوع ویروس کرونا از ووهان چین هم موید همین موضوع است که چگونه یک ویروس ریز میکروسکوپی توانست همه جهان را درگیر و بیش از ۸۶ میلیون نفر را تاکنون مبتلا و بیش از یک میلیون و ۸۷۵ هزار نفر را قربانی کند.
حالا در یک سالگی شناسایی ویروس چینی، ردپای کرونای انگلیسی در ۳۷ کشور شناسایی شده است و محققان در کشور‌های اروپایی بلژیک، فرانسه، آلمان، ایرلند، ایتالیا، هلند، نروژ، اسپانیا، سوئد و سوئیس و در کشور‌های آسیایی کره جنوبی، امارات، ترکیه و ...، استرالیا، آمریکا وآمریکای جنوبی توانسته اند مواردی از این ویروس جهش یافته را شناسایی کنند.
مرزهای هوایی بسته شد، اما ...
با خبر شناسایی ویروس کرونای جهش یافته در انگلیس، ایران هم مانند بسیاری از کشور‌ها مرزهای خود را به مسافران از این کشور بست.
سعید نمکی در نامه‌ای به محمد اسلامی وزیر راه در نخستین روز زمستان نوشت: بر اساس گزارش واصله، اخیراً نوع جهش یافته ویروس کووید ۱۹ در برخی کشور‌ها به ویژه کشور انگلیس مشاهده شده که به احتمال قوی دارای بیماری زایی بالایی است، لذا به منظور رعایت اقدامات احتیاطی خواهشمند است دستور فرمایید از این تاریخ کلیه پرواز‌های خطوط هوایی شرکت‌های ایرانی به مقصد کشور انگلستان و بالعکس لغو و کان لم یکن اعلام گردد.
وزیر بهداشت همچنین در نامه‌ای به علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره رصد و پایش مسافران خارجی نوشت: پیرو مذاکره انجام شده و نامه‌های قبلی مبنی بر بررسی دقیق کسانی که مستقیم یا غیر مستقیم از مبدأ کشور انگلیس وارد میشوند و نیز قطع موقت پرواز‌های خطوط هوایی شرکت‌های داخلی به مقصد آن کشور، ضروری است، سریعاً کلیه کسانی که طی دوهفته گذشته از مبدأ کشور انگلیس مستقیم یا غیر مستقیم وارد کشور شده اند مورد بررسی قرار گرفته و تا تعیین تکلیف نتایج آزمایشات مربوطه، تحت قرنطینه و مراقبت کامل قرار گیرند.
وی ادامه داد: با توجه به مراودات کشور انگلیس با دیگر کشور‌ها به ویژه کشور‌های اروپایی، ضروری است تمام مبادی ورودی هوایی به خصوص پرواز‌هایی که از مبدأ کشور‌های اروپایی صورت می‌پذیرد، شدیداً تحت نظر، مراقبت و انجام آزمایشات کووید ۱۹ و همچنین علائم بالینی افراد مورد بررسی دقیق قرار گیرند.
کرونای انگلیسی
نمکی سوم دی ماه از تاخیر انگلیس در اعلام وجود ویروس جهش یافته سخن گفت و افزود: متاسفانه دولت انگلیس، جهش ویروس کرونا را در این کشور با تاخیر اعلام کرد. جهش ویروس کرونا در قسمت‌های مهم این ویروس و قسمت پروتئین بیرونی آن بوده که توانایی ویروس را با چسبندگی بیشتر در سرایت و نفوذ ویروس بر نسوج بدن بیشتر کرده است.
وزیر بهداشت گفت: البته در ماه‌های گذشته جهش ویروس کرونا را در ایران هم داشته‌ایم و تاکنون ۶۶ نوع ویروس کرونا در کشور مشاهده شده، اما هیچ کدام از تغییرات روی این قسمت پروتئین ویروس کرونا که موجب چسبندگی بیشتر آن شده، نبوده است. با این حال هر مسافری که از خارج به ایران بیاید علاوه بر مشاهده نتایج تست کرونای قبلی آنان، دوباره در فرودگاه از آنان تست گرفته می‌شود.
روز شنبه علیرضا رئیسی سخنگوی وزارت بهداشت هم با بیان اینکه ویروس کرونا در کشور‌های همسایه ایران هم مشاهده شده است، گفت: ویروس جدید پشت دروازه‌های کشور است به همین دلیل باید مرز‌ها را بسیار قوی کنترل کنیم اما به هر حال با وجود اینکه مرز‌ها به روی مسافران از انگلیس بسته است، اما ویروس‌های تنفسی می‌توانند جا به جا شوند و هر چقدر کنترل کنیم احتمال ورود آن‌ها به کشور وجود دارند.
سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا ادامه داد: کووید ۱۹ تقریبا در حال از بین رفتن است و ویروس انگلیسی در حال جایگزین شدن است. از ۳۰ شهریور این ویروس در انگلستان شیوع پیدا کرد، اما متاسفانه به درستی اطلاع رسانی نشد، این حجم از موتاسیون در ویروسی که آر ان‌ای بوده، بسیار عجیب و نشان دهنده این است که ویروس قابل پیش بینی نیست.
اولین مورد کرونای انگلیسی در ایران تایید شد
بستن مرز‌ها به روی کشور انگلیس کار ساز نبود و کرونای انگلیسی توانست از مرزهای ایران عبور کند و همراه یک مسافر وارد کشور شود.
روز گذشته وزیر بهداشت این خبر را اعلام کرد و گفت: قرار بود اولین مواردی که از هر نوعی از ویروس جهش یافته را مشاهده کردیم، به اطلاع مردم برسانیم. متاسفانه اولین مورد کووید ۱۹ موتاسیون یافته انگلیسی را در یک هموطن که از انگلیس آمده بود، بعد از مدت‌ها رصد، پیدا کردیم. وی در یکی از بیمارستان‌های خصوصی بستری بود و پس از بررسی‌های مکرر، تست کووید ۱۹ وی از نوع جهش یافته تایید شد.
وضعیت فرد مبتلا به کرونای انگلیسی در ایران
وزیر بهداشت گفت: حال این فرد در حال حاضر خوب است و خوشبختانه این فرد از روز اول بسیار هوشیار و آگاه بوده و با اینکه با تست منفی وارد کشور شده است، اما بین همراهان و خانواده کاملا خود را ایزوله کرده بوده و ایاب و ذهاب به هیچ جای مشکوک نداشته است، تمام اطرافیان این فرد ارزیابی شدند و خوشبختانه رد و نشانی از این ویروس در نزدیکان و خانواده پیدا نکردیم.
وی درباره ردپای کرونای جهش یافته در غرب کشور، گفت: این خبر تایید نشد و این همکار ما بار‌ها تست شد و بیش از ۲۴۰ نفر هم که با این همکار ما در تماس بودند، چک شدند و خوشبختانه در هیچ یک از آن‌ها ردی از کرونای جهش یافته انگلیسی پیدا نشد.
نمکی تاکید کرد: تنها مورد ردیابی شده از ابتلا به کووید۱۹ انگلیسی همان فرد بستری در بیمارستان خصوصی بوده که حال ایشان هم کاملا خوب است. مردم بدانند این گزارش به معنای وحشت جدید نیست بلکه به معنای رعایت بیشتر دستورالعمل‌ها و مراقبت‌هاست و اگر مورد دیگری هم باشد به اطلاع مردم خواهد رسید.
کرونا ذر انگلیس
کرونای انگلیسی چقدر خطرناک است؟
بر اساس یافته‌های دانشمندان انگلیسی، احتمال مبتلا شدن افراد زیر ۱۵ سال با این ویروس جهش یافته، در مقایسه با ویروس قدیمی کرونا بیشتر است. به گفته آن‌ها این رفتار ویروس کرونا که کودکان را کمتر مبتلا می‌کرد یک رفتار استثنایی بود، زیرا بیماری‌های تنفسی ویروسی معمولاً کودکان را بیشتر مبتلا میکنند، اما اکنون به نظر می‌رسد ویروس جدید کودکان و بزرگسالان را به طور یکسان مبتلا می‌کند.
علیرضا ناجی رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره ویروس جهش یافته کرونا در انگلیس، گفت: موضوعی که به صورت قطعی در مورد این جهش ویروس می‌توان گفت این است که تغییرات اخیر سبب افزایش میزان سرایت‌پذیری ویروس شده است. بر اساس آمار‌هایی که اعلام می‌شود سرایت‌پذیری ویروس حتی تا ۷۰ درصد افزایش یافته است.
وی افزود: مشاهدات دیگری هم مانند ابتلای وخیم‌تر به بیماری، کاهش کارایی واکسیناسیون و... گزارش شده است که البته هنوز مورد تایید قرار نگرفته است. در حال حاضر افزایش سرایت پذیری ویروس به دلیل تغییرات پروتئین‌های سطحی ویروس ثابت شده است.
رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره تغییر در علائم ابتلا به نوع جهش یافته ویروس با گونه قبلی، اظهار کرد: مشاهدات شخصی پزشکان در انگلستان و آفریقای جنوبی بر این اساس است که به نظر می‌رسد این ویروس جهش یافته از کرونا، بیماری وخیم‌تری ایجاد می‌کند، اما معنای آن افزایش آمار مرگ و میر کرونا نیست؛ اما این‌ها مشاهدات شخصی است و باید منتظر باشیم تا نتایج تحقیقات علمی منتشر شود.
جهش کرونا در انگلیس
برای پیشگیری از شیوع کرونای انگلیسی در ایران چه باید کرد؟
روند پیک سوم کرونا در ایران نزولی بوده اما حالا ویروس کرونای انگلیسی با قدرت سرایت بالا به کشور وارد شده است و باید تدابیر ویژه ای دیده شود.
وزیر بهداشت روز گذشته از دو رقمی شدن آمار فوتی های کرونا سخن گفت و افزود: این آمار‌ها پایدار نمی‌مانند و همانطور که بار‌ها اعلام کرده ام، ممکن است مجددا روز‌های سختی را پیش رو داشته باشیم؛ یکی از نگرانی‌های عمده ما همین تحولات و جهش ویروس است.
نمکی تاکید کرد: اگر کوچکترین بی توجهی به ویروس جهش یافته‌ای که اروپا را به زانو درآورده و گرفتاری‌های زیادی را برای انگلیس به وجود آورده و تمام نظام بهداشت و درمانی آن کشور را به هم ریخته است، صورت گیرد تمام ساختار ما نیز برهم خواهد ریخت.
وی گفت: مهار این ویروس هم، مانند ویروس قبلی هیچ راهی جز فاصله گذاری و رعایت دستورالعمل‌هایی که بار‌ها اعلام شده است، ندارد.
رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: فعلا تنها کار مهم تقویت بهداشت اجتماعی است، کنترل کووید۱۹ مقوله‌ای دو جانبه است که نمی‌توان تنها از دولت انتظار داشت بلکه مردم هم باید دستورالعمل‌ها را رعایت کنند، ماسک بزنند، در تجمعات شرکت نکنند، دورهمی نگیرند و... این در حالی است که باید هرچه سریع‌تر برنامه واکسیناسیون را در کشور آغاز کنیم تا به وقفه چرخه انتقال ویروس کمک کنیم.
کرونای انگلیسی که پشت دروازه‌های کشور بود، بالاخره به ایران رسید، این ویروس حالا خودش رو تغییر داده و توانسته مرزهای جغرافیایی را بشکند و روز گذشته اولین مورد ابتلا به این ویروس جهش یافته در ایران تایید شد.
ویروس جهش یافته برای اولین بار ماه گذشته در انگلیس شناسایی شد، گونه جدید «B ۱.۱.۷» نام دارد و به احتمال زیاد منشاء آن منطقه جنوب شرقی انگلیس است، بنابر اعلام سازمان جهانی بهداشت کرونای جدید بیش از نیمی از موارد جدید در انگلیس را به نام خود ثبت کرده است.
هر چند که با خبر شناسایی نسخه جهش یافته ویروس کرونا در انگلیس، کشور‌های مختلف جهان درب‌ها را به روی مسافران این کشور بستند، اما ویروس‌های تنفسی بی سر و صدا وارد بدن افراد میشوند و با مسافران سفر میکنند و مرزهای جغرافیایی را در می نوردند، تجربه شیوع ویروس کرونا از ووهان چین هم موید همین موضوع است که چگونه یک ویروس ریز میکروسکوپی توانست همه جهان را درگیر و بیش از ۸۶ میلیون نفر را تاکنون مبتلا و بیش از یک میلیون و ۸۷۵ هزار نفر را قربانی کند.
حالا در یک سالگی شناسایی ویروس چینی، ردپای کرونای انگلیسی در ۳۷ کشور شناسایی شده است و محققان در کشور‌های اروپایی بلژیک، فرانسه، آلمان، ایرلند، ایتالیا، هلند، نروژ، اسپانیا، سوئد و سوئیس و در کشور‌های آسیایی کره جنوبی، امارات، ترکیه و ...، استرالیا، آمریکا وآمریکای جنوبی توانسته اند مواردی از این ویروس جهش یافته را شناسایی کنند.
مرزهای هوایی بسته شد، اما ...
با خبر شناسایی ویروس کرونای جهش یافته در انگلیس، ایران هم مانند بسیاری از کشور‌ها مرزهای خود را به مسافران از این کشور بست.
سعید نمکی در نامه‌ای به محمد اسلامی وزیر راه در نخستین روز زمستان نوشت: بر اساس گزارش واصله، اخیراً نوع جهش یافته ویروس کووید ۱۹ در برخی کشور‌ها به ویژه کشور انگلیس مشاهده شده که به احتمال قوی دارای بیماری زایی بالایی است، لذا به منظور رعایت اقدامات احتیاطی خواهشمند است دستور فرمایید از این تاریخ کلیه پرواز‌های خطوط هوایی شرکت‌های ایرانی به مقصد کشور انگلستان و بالعکس لغو و کان لم یکن اعلام گردد.
وزیر بهداشت همچنین در نامه‌ای به علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره رصد و پایش مسافران خارجی نوشت: پیرو مذاکره انجام شده و نامه‌های قبلی مبنی بر بررسی دقیق کسانی که مستقیم یا غیر مستقیم از مبدأ کشور انگلیس وارد میشوند و نیز قطع موقت پرواز‌های خطوط هوایی شرکت‌های داخلی به مقصد آن کشور، ضروری است، سریعاً کلیه کسانی که طی دوهفته گذشته از مبدأ کشور انگلیس مستقیم یا غیر مستقیم وارد کشور شده اند مورد بررسی قرار گرفته و تا تعیین تکلیف نتایج آزمایشات مربوطه، تحت قرنطینه و مراقبت کامل قرار گیرند.
وی ادامه داد: با توجه به مراودات کشور انگلیس با دیگر کشور‌ها به ویژه کشور‌های اروپایی، ضروری است تمام مبادی ورودی هوایی به خصوص پرواز‌هایی که از مبدأ کشور‌های اروپایی صورت می‌پذیرد، شدیداً تحت نظر، مراقبت و انجام آزمایشات کووید ۱۹ و همچنین علائم بالینی افراد مورد بررسی دقیق قرار گیرند.
کرونای انگلیسی
نمکی سوم دی ماه از تاخیر انگلیس در اعلام وجود ویروس جهش یافته سخن گفت و افزود: متاسفانه دولت انگلیس، جهش ویروس کرونا را در این کشور با تاخیر اعلام کرد. جهش ویروس کرونا در قسمت‌های مهم این ویروس و قسمت پروتئین بیرونی آن بوده که توانایی ویروس را با چسبندگی بیشتر در سرایت و نفوذ ویروس بر نسوج بدن بیشتر کرده است.
وزیر بهداشت گفت: البته در ماه‌های گذشته جهش ویروس کرونا را در ایران هم داشته‌ایم و تاکنون ۶۶ نوع ویروس کرونا در کشور مشاهده شده، اما هیچ کدام از تغییرات روی این قسمت پروتئین ویروس کرونا که موجب چسبندگی بیشتر آن شده، نبوده است. با این حال هر مسافری که از خارج به ایران بیاید علاوه بر مشاهده نتایج تست کرونای قبلی آنان، دوباره در فرودگاه از آنان تست گرفته می‌شود.
روز شنبه علیرضا رئیسی سخنگوی وزارت بهداشت هم با بیان اینکه ویروس کرونا در کشور‌های همسایه ایران هم مشاهده شده است، گفت: ویروس جدید پشت دروازه‌های کشور است به همین دلیل باید مرز‌ها را بسیار قوی کنترل کنیم اما به هر حال با وجود اینکه مرز‌ها به روی مسافران از انگلیس بسته است، اما ویروس‌های تنفسی می‌توانند جا به جا شوند و هر چقدر کنترل کنیم احتمال ورود آن‌ها به کشور وجود دارند.
سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا ادامه داد: کووید ۱۹ تقریبا در حال از بین رفتن است و ویروس انگلیسی در حال جایگزین شدن است. از ۳۰ شهریور این ویروس در انگلستان شیوع پیدا کرد، اما متاسفانه به درستی اطلاع رسانی نشد، این حجم از موتاسیون در ویروسی که آر ان‌ای بوده، بسیار عجیب و نشان دهنده این است که ویروس قابل پیش بینی نیست.
اولین مورد کرونای انگلیسی در ایران تایید شد
بستن مرز‌ها به روی کشور انگلیس کار ساز نبود و کرونای انگلیسی توانست از مرزهای ایران عبور کند و همراه یک مسافر وارد کشور شود.
روز گذشته وزیر بهداشت این خبر را اعلام کرد و گفت: قرار بود اولین مواردی که از هر نوعی از ویروس جهش یافته را مشاهده کردیم، به اطلاع مردم برسانیم. متاسفانه اولین مورد کووید ۱۹ موتاسیون یافته انگلیسی را در یک هموطن که از انگلیس آمده بود، بعد از مدت‌ها رصد، پیدا کردیم. وی در یکی از بیمارستان‌های خصوصی بستری بود و پس از بررسی‌های مکرر، تست کووید ۱۹ وی از نوع جهش یافته تایید شد.
وضعیت فرد مبتلا به کرونای انگلیسی در ایران
وزیر بهداشت گفت: حال این فرد در حال حاضر خوب است و خوشبختانه این فرد از روز اول بسیار هوشیار و آگاه بوده و با اینکه با تست منفی وارد کشور شده است، اما بین همراهان و خانواده کاملا خود را ایزوله کرده بوده و ایاب و ذهاب به هیچ جای مشکوک نداشته است، تمام اطرافیان این فرد ارزیابی شدند و خوشبختانه رد و نشانی از این ویروس در نزدیکان و خانواده پیدا نکردیم.
وی درباره ردپای کرونای جهش یافته در غرب کشور، گفت: این خبر تایید نشد و این همکار ما بار‌ها تست شد و بیش از ۲۴۰ نفر هم که با این همکار ما در تماس بودند، چک شدند و خوشبختانه در هیچ یک از آن‌ها ردی از کرونای جهش یافته انگلیسی پیدا نشد.
نمکی تاکید کرد: تنها مورد ردیابی شده از ابتلا به کووید۱۹ انگلیسی همان فرد بستری در بیمارستان خصوصی بوده که حال ایشان هم کاملا خوب است. مردم بدانند این گزارش به معنای وحشت جدید نیست بلکه به معنای رعایت بیشتر دستورالعمل‌ها و مراقبت‌هاست و اگر مورد دیگری هم باشد به اطلاع مردم خواهد رسید.
کرونا ذر انگلیس
کرونای انگلیسی چقدر خطرناک است؟
بر اساس یافته‌های دانشمندان انگلیسی، احتمال مبتلا شدن افراد زیر ۱۵ سال با این ویروس جهش یافته، در مقایسه با ویروس قدیمی کرونا بیشتر است. به گفته آن‌ها این رفتار ویروس کرونا که کودکان را کمتر مبتلا می‌کرد یک رفتار استثنایی بود، زیرا بیماری‌های تنفسی ویروسی معمولاً کودکان را بیشتر مبتلا میکنند، اما اکنون به نظر می‌رسد ویروس جدید کودکان و بزرگسالان را به طور یکسان مبتلا می‌کند.
علیرضا ناجی رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره ویروس جهش یافته کرونا در انگلیس، گفت: موضوعی که به صورت قطعی در مورد این جهش ویروس می‌توان گفت این است که تغییرات اخیر سبب افزایش میزان سرایت‌پذیری ویروس شده است. بر اساس آمار‌هایی که اعلام می‌شود سرایت‌پذیری ویروس حتی تا ۷۰ درصد افزایش یافته است.
وی افزود: مشاهدات دیگری هم مانند ابتلای وخیم‌تر به بیماری، کاهش کارایی واکسیناسیون و... گزارش شده است که البته هنوز مورد تایید قرار نگرفته است. در حال حاضر افزایش سرایت پذیری ویروس به دلیل تغییرات پروتئین‌های سطحی ویروس ثابت شده است.
رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره تغییر در علائم ابتلا به نوع جهش یافته ویروس با گونه قبلی، اظهار کرد: مشاهدات شخصی پزشکان در انگلستان و آفریقای جنوبی بر این اساس است که به نظر می‌رسد این ویروس جهش یافته از کرونا، بیماری وخیم‌تری ایجاد می‌کند، اما معنای آن افزایش آمار مرگ و میر کرونا نیست؛ اما این‌ها مشاهدات شخصی است و باید منتظر باشیم تا نتایج تحقیقات علمی منتشر شود.
جهش کرونا در انگلیس
برای پیشگیری از شیوع کرونای انگلیسی در ایران چه باید کرد؟
روند پیک سوم کرونا در ایران نزولی بوده اما حالا ویروس کرونای انگلیسی با قدرت سرایت بالا به کشور وارد شده است و باید تدابیر ویژه ای دیده شود.
وزیر بهداشت روز گذشته از دو رقمی شدن آمار فوتی های کرونا سخن گفت و افزود: این آمار‌ها پایدار نمی‌مانند و همانطور که بار‌ها اعلام کرده ام، ممکن است مجددا روز‌های سختی را پیش رو داشته باشیم؛ یکی از نگرانی‌های عمده ما همین تحولات و جهش ویروس است.
نمکی تاکید کرد: اگر کوچکترین بی توجهی به ویروس جهش یافته‌ای که اروپا را به زانو درآورده و گرفتاری‌های زیادی را برای انگلیس به وجود آورده و تمام نظام بهداشت و درمانی آن کشور را به هم ریخته است، صورت گیرد تمام ساختار ما نیز برهم خواهد ریخت.
وی گفت: مهار این ویروس هم، مانند ویروس قبلی هیچ راهی جز فاصله گذاری و رعایت دستورالعمل‌هایی که بار‌ها اعلام شده است، ندارد.
رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: فعلا تنها کار مهم تقویت بهداشت اجتماعی است، کنترل کووید۱۹ مقوله‌ای دو جانبه است که نمی‌توان تنها از دولت انتظار داشت بلکه مردم هم باید دستورالعمل‌ها را رعایت کنند، ماسک بزنند، در تجمعات شرکت نکنند، دورهمی نگیرند و... این در حالی است که باید هرچه سریع‌تر برنامه واکسیناسیون را در کشور آغاز کنیم تا به وقفه چرخه انتقال ویروس کمک کنیم.
