پنیرک گل ریز (Malva parviflora) نام گیاهی علفی از خانواده پنیرکیان (Malvaceae) و سرده پنیرک (Malva sylvestris ) است که در شهرستان مسجدسلیمان و قوم بزرگ بختیاری به نام توله معروف است و یکی از گیاهان خود رویش خوراکی استان خوزستان در فصل زمستان به شمار می‌آید و خوش طعم و مزه است.

این گیاه دارویی و غذایی همراه با بارش رحمت الهی به صورت خودرو در مزارع، باغ ها و زمین های کشاورزی شهرستان مسجدسلیمان می روید و علاوه برانیکه به چند صورت برای مصرف غذایی استفاده می‌شود، خواص درمانی زیادی دارد.

ریشه‌های توله، آبدار و ساقه آن استوانه‌ای شکل و برگ‌های آن بزرگ و پهن ساده، به شکل قلب و به طور متناوب روی ساقه قرار گرفته‌اند.

مردم مناطق مختلف استان خوزستان به طرق مختلف از این گیاه استفاده می کنند و بیشتر برگ‌های جوان و تازه آن را چیده و به صورت پخته همراه با ریختن ماست روی آن و یا پس از آب پز کردن به همراه طعم دهنده هایی ماننده ترشی انار ، قره قوروت ،....... مصرف می‌کنند.

بیشتر مردم این منطقه در روزهای تعطیل که به طبیعت گردی می‌روند، به محل‌های رویش این گیاه رفته و برای تهیه غذا آن را می‌چینند و برای پخت به خانه می آورند و برخی ها نیز برای فروش در بازار عرضه می کنند.

سابقه دیرینه مصرف غذایی و دارویی گیاه توله 

مردم استان خوزستان از جمله مسجدسلیمان ، توله را به صورت های مختلف استفاده می کنند گاهی آن را آب پز می کنند، گاهی سرخ کرده آن استفاده می شود و گاهی هم خشک شده آن را در پلو استفاده می کنند.

توله در قدیم یکی از مهم ترین آذوقه های مردم بویژه در خشکسالی ها بوده است که در کوزه‌های بزرگ آن را ذخیره می‌کردند.

از برگ های توله به عنوان سوپ در فصل زمستان در این مناطق استفاده می شود و از دمنوش آن برای نرم کردم سینه و سرماخوردگی متداول و از بذر آن " پنیروک" دارو تهیه و در عطاری ها به وفور یافت می‌شود.

براساس بررسی های صورت گرفته خوردن توله باعث پاک کردن دستگاه گوارش از میکروب‌ها می شود.

گیاه دارویی و خوراکی پنیرک که در اصطلاح محلی به آن توله" می‌گویند در اواخر زمستان و اوایل بهار به صورت خودرو در مزارع، باغ ها و زمین‌های کشاورزی می روید.

 این گیاه حاوی موسیلاژ (لعاب نباتی) و ویتامین‌های ای بی و سی و ضد سرفه و مرهم سینه، مسهل و نرم کننده گلو است.

جوشانده آن برای عفونت‌های مثانه و اسهال خونی و سرفه های شدید مفید و مؤثر است و اخلاط غلیظ را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می‌کند.

پنیرک با نام علمی Malva sylvestris در عربی خبازی نامیده می شود. گیاهی است علفی، به ارتفاع تا ۶۰ سانتی متر و پایا. به صورت خودرو، در بسیاری از نقاط می روید و برای استفاده نیز کشت می گردد. قسمت مورد استفاده ی پنیرک برگ و گل می باشند. البته در اکثر نواحی، گل پنیرک مورد استفاده قرا می گردد. این گیاه در ایران رویش ندارد و گونه ی نزدیک به آن به نام M.neglecta مورد استفاده قرار می گیرد. گونه ی موجود در ایران، به بلندی گونه ی اول نیست و به حالت تقریبا خوابیده است و حداکثر تا ۴۰ سانتی متر مرتفع می شود. برگ ها دارای حالت دایره ای و دندانه دار و گل ها، بنفش رنگ و کوچک هستند.

قسمت مورد استفاده ی پنیرک در ایران، گل های بنفش رنگ خشک شده ی آن می باشد. محل رویش گیاه در ایران خوزستان، نواحی البرز، اطراف تهران، شمال ایران، آذربایجان، آستارا، اصفهان، نواحی مرکزی ایران، خراسان، دامغان، سمنان، جنوب ایران، کرمان، بلوچستان و سایر نقاط می باشند.

ترکیبات مهم پنیرک :

گل های پنیرک بیش از ۱۰ درصد موسیلاژ دارند. این موسیلاژ در اثر هیدرولیز، تبدیل به گالاکتوز، آرابینوز، گلوکز، رامنوز و اسید گالاکتورونیک می شود. هم چنین گل های پنیرک حاوی مقدار کمی تانن و حدود یک دهم درصد لوکوآنتوسیانین ها و ۷ درصد آنتوسیانین ها می باشد(نسبت به وزن خشک گل).

برگ حاوی حدود ۸ درصد موسیلاژ می باشد که پس از هیدرولیز، تولید قندهای آرابینوز، گلوکز، رامنوز، گالاکتوز و اسید گالاکتورونیک اسید می کند. هم چنین حاوی مقدار تانن و فلاونوئید است.

خواص پنیرک در طب سنتی :

از نظر طب سنتی گیاه پنیرک را معتدل می ‌دانند، اخلاط غلیظ را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می‌ کند. ساییدگی برگ آن برای شکستگی اعضاء مفید است، ترکیب آن با روغن زیتون برای سوختگی و عقرب ‌گزیدگی مفید است، دم کرده ی ساقه و برگ آن با شکر، گرفتگی صدا را برطرف می‌ سازد.

در درمان التهاب ‌های تنفسی و جوش ‌های پوستی کاربرد دارد، دارای ویتامین A و B و C است و در درمان بیماری ‌های کلیه و مثانه بسیار مؤثر است، ضدسرفه و مرهم سینه است. برگ و ریشه پنیرک اگر به شکل ضماد درآید و روی دمل و یا کورک قرار گیرد باعث می ‌شود تا بسیار سریع سر باز کنند.

جوشانده ی آن برای عفونت ‌های مثانه، اسهال خونی و سرفه‌ های شدید موثر و مفید است، دم کرده ی آن برای کسانی که دچار یبوست و دارای معده و روده‌ های تنبلی هستند، توصیه می ‌شود. در درمان برونشیت و استفراغ نیز استفاده می‌ شود، به صورت غرغره در رفع تحریکات مخاط دهان و درد گلو اثر مفیدی دارد و همچنین برای رفع سوزش مجرای ادرار مفید است. برای رفع جوش‌های صورت نیز می ‌توان از پنیرک استفاده کرد ضمن این که درد و ناراحتی‌ های محل جوش را تسکین می ‌دهد و به صورت کمپرس یا لوسیون در درمان سوختگی‌ ها موثر است.

در هندوستان از گیاه پنیرک به عنوان داروی لعابدار نرم‌ کننده و خنک‌ کننده استفاده می‌ شود، ۳۰۰ گرم برگ خشک پنیرک را در یک لیتر آب می‌ جوشانند و به عنوان مسکن می‌ خورند.

خواص پنیرک :

درمان خشکی پوست

در اثر برخی بیماری‌ها امکان دارد افراد دچار خشکی و پوسته ریزی پوست بدن شوند که برای درمان آن می‌توانند از گیاه پنیرک استفاده کنند، اثر‌های درمانی این گیاه بر درمان و کنترل عارضه‌های بیماری پوستی پسوریازیس اثبات شده است.

مقابله با آکنه و از بین بردن جوشگاه‌ها

ویتامین A موجود در گل گیاه پنیرک برای درمان آکنه، جلوگیری از به وجود آمدن آن و نیز ترمیم بافت آسیب دیده پوست بدن اثربخش است.

جوانی و اثر‌های ضد پیری پوست

ویتامین‌های A و E موجود در گل پنیرک دارای خاصیت ضد پیری است که سبب می‌شود پوست صورت فرد کمت ردچار چین و چروک و لکه‌های پوستی ناشی از افزایش سن شود. ویتامین C موجود در این گیاه سبب افزایش کلاژن سازی صورت و جلوگیری ازبروز چین و چروک می‌شود، ویتامین C همچنین رادیکال‌های آزاد که دربدن تولید می‌شوند را از بین می‌برد و از پیری زودرس پوست جلوگیری می‌کند. گل پنیرک سرشار از آنتی اکسیدان‌های ضروری و مفید برای سلامت بدن انسان است.

کمک به گردش خون مویرگی در سلول‌های پوستی

بخشی از مشکل‌های پوستی و حتی ریزش موی سر به دلیل گردش خون ضعیف مویرگی در زیر لایه‌های سطحی پوست روی می‌دهد که مصرف گیاه پنیرک می‌تواند این گردش خون را افزایش دهد و به این ترتیب به حفظ جوانی وشادابی پوست و نیز جلوگیری از ریزش مو‌های سرکمک کند.

مو‌هایی نرم، قوی و بدون موخوره

ویتامین‌های A و E موجود درگل گیاه پنیرک سبب تغذیه فولیکول‌های مو و ساقه‌ها و درنتیجه جلوگیری از شکنندگی ساقه موها، ریزش و بروز موخوره می‌شود.

مرطوب کننده طبیعی بدن و پوست سر

خارش، التهاب پوستی و بروز شوره سر همگی از مشکل‌های شایع در این روزهاست که سبب می‌شود افراد از انواع دارو‌های شیمیایی و محلول‌ها استفاده کنند. دانشمندان درپژوهش‌های خود دریافتند استفاده ازگل پنیرک می‌تواند سبب رطوبت رسانی به پوست بدن و کف سر و جلوگیری از بروز شوره و قارچ پوستی شود.

خلاصی از مو‌های زائد بدن

ترکیب‌های ویژه‌ای که درگیاه پنیرک وجود دارد به ویژه ویتامین B موجود درآن سبب سست شدن رشد مو‌های زائد و کم شدن تعداد آن‌ها در سراسر بدن می‌شود.

تیز بینی با پنیرک

یکی دیگر از خاصیت‌های این گیاه درمانی معجزه آسا، وجود ویتامین A در آن است که سبب افزایش قدرت بینایی چشم‌ها و جلوگیری از افت بینایی می‌شود.

ضدالتهابی قوی و صد درصد

به دلیل داشتن خواص ضد التهابی از پنیرک می‌توان برای رفع برخی از بیماری‌های التهابی مانند آرتروز، معده و سردرد استفاده کرد، نوشیدن دم کرده گیاه پنیرک هم می‌تواند مانند نوعی مسکن سبب کاهش درد در افراد شود. از جمله دیگر مزایای سلامت استفاده از گل یا برگ گیاه پنیرک می‌توان جلوگیری از ابتلا به دیابت، بیماری‌های قلبی و بالا رفتن کلسترول خون، تنظیم فشارخون، کاهش علامت‌های ناشی از آسم، سرماخوردگی وآنفلوآنزا، جلوگیری از مقاومت باکتریایی نسبت به آنتی بیوتیک‌ها، تنظیم قاعدگی دربانوان، کاهش افسردگی و استرس را نام برد.

پنیرک دارای مواد مغذی دیگری، چون بتاکاروتن، کلسیم، ویتامین B۱ (تیامین)، ویتامین B۲ (ریبوفلاوین)، نیاسین، ویتامین C، ویتامین E، پتاسیم، آهن، فولات و فیبراست. از آنجا که این گیاه حاوی فولات است مصرف آن در دوران بارداری زیر نظر پزشک می‌تواند اثربخش باشد و از بروز کم خونی در زنان جلوگیری کند. با وجود تمامی مزایا اگر فرد دچار آلرژی غذایی یا تنفسی است قبل از استفاده برای اولین بار از پنیرک با پزشک خود مشاوره انجام دهد.

مضرات پنیرک

درسته خواص پنیرک زیاد هست ولی باید دقت کنید که مضراتی هم داردف استفاده از گیاه پنیرک برای زنان در دوران بارداری ممنوع است، همچنین زیاده‌روی در مصرف پنیرک باعث بهم ریختن معده‌های ضعیف می‌شود.

افرادی که سابقه آلرژی به گیاهان دارویی دارند باید در مصرف پنیرک احتیاط نمایند. بیماران مبتلا به دیابت و یا افرادی که بدنشان به تغییرات قند خون حساسیت نشان می دهد، باید با توجه بیشتری این گیاه را مصرف نمایند، زیرا ممکن است سبب کاهش قند خون گردد.