آمریکا با شلیک موشک ۲۹۰ جان بی‌گناه را در آسمان گرفت و آن را «یک اشتباه دفاعی» نامید. رسانه‌های غربی این ادعا را تکرار کردند تا جنایتی آشکار، در حافظهٔ جهان به‌عنوان «یک حادثهٔ ناخواسته» ثبت شود. اما پشت این «اشتباه» قدرتی پنهان است که خوب بلد است چگونه خون بریزد و از مسئولیتش فرار کند.
به گزارش پایگاه خبری بوعلی ؛ شامگاه ۱۲ تیر ۱۳۶۷، ناو جنگی آمریکا با دو موشک، یک هواپیمای مسافربری ایرانی را بر فراز خلیج فارس هدف قرار داد و ۲۹۰ انسان بی‌گناه را در آسمان سوزاند.
اما عجیب‌تر از خود این جنایت، واکنش آمریکا و رسانه‌های غربی بود. آنها همه چیز را در یک جمله خلاصه کردند؛ «اشتباه دفاعی». با همین جملهٔ ساده، فاجعه‌ای با این ابعاد به یک «حادثهٔ غم‌انگیز اما ناخواسته» تقلیل یافت و آمریکا، از مسئولیت حقوقی این جنایت فرار کرد.
سال‌ها طول کشید تا برخی اسناد نظامی و گزارش‌های طبقه‌بندی‌شده نشان دهند آنچه آمریکا «اشتباه» می‌خواند، به فرض غیرعمدی بودن، یک تصمیم شتابزده و نادرست بوده است. اما حتی این حقیقت هم تغییری در واقعیت فرار آمریکا از پاسخگویی ایجاد نکرد. دولت ایالات متحده هرگز مسئولیت حقوقی این جنایت را نپذیرفت و با پرداخت غرامت بدون پذیرش مسئولیت، پرونده را در افکار عمومی بست.
این گزارش، به روایت رسانه‌های غربی از این جنایت می‌پردازد که با «تصادفی خواندن» آن، وجدان مخاطب خود را آرام کردند و جنایتی بزرگ را به «یک اشتباه دفاعی» تقلیل دادند؛ روایتی که هنوز هم در تاریخ رسمی ثبت شده، بی‌آنکه از چرایی حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس و حقوق ۲۹۰ قربانی بی‌گناه آن پرسیده شود.
حملهٔ ناو جنگی به هواپیمای مسافری به اسم «دفاع از خود»
لس‌آنجلس تایمز روز ۴ جولای ۱۹۸۸ در گزارشی با عنوان «آمریکا هواپیمای مسافربری ایران را سرنگون کرد» خبر داد که «ناو جنگی وینسنس آمریکا که به سامانهٔ پیشرفتهٔ راداری و موشکی Aegis مجهز بود، یک هواپیمای مسافربری ایرباس پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر را بر فراز خلیج فارس هدف قرار داد و سرنگون کرد. در این حادثه همهٔ ۲۹۰ سرنشین هواپیما کشته شدند. در میان کشته‌شدگان، ۶۶ کودک و ۱۶ نفر خدمهٔ هواپیما بودند و هیچ‌کس زنده نماند.»
لس‌آنجلس تایمز نوشته «این یک پرواز بین‌المللی برنامه‌ریزی‌شده و در حال اوج‌گیری به ارتفاع کروز خود در یک مسیر تجاری شناخته‌شده و پر رفت‌وآمد بود. با این حال، فرماندهٔ ناو وینسنس، هواپیما را به اشتباه به‌عنوان یک جنگندهٔ F-14 ایرانی تشخیص داد.»
در این گزارش آمده که «مقامات آمریکایی ادعا کردند هواپیما در حال نزدیک شدن به ناو با سرعت بالا بود و به هشدارهای مکرر پاسخ نداده است... خدمهٔ ناو باور داشتند این هواپیما در حالت شیرجه و حمله به ناو است و به همین دلیل، با شلیک دو موشک سطح به هوا به سمت هواپیما، آن را در فاصلهٔ حدود ۷ مایلی هدف قرار دادند و هواپیما بلافاصله سقوط کرد.»
این روزنامه نوشته «رونالد ریگان، رئیس‌جمهور آمریکا، بلافاصله پس از حادثه بیانیه‌ای صادر کرد و این اتفاق را یک «تراژدی انسانی وحشتناک» خواند. اما تأکید کرد که نیروی دریایی آمریکا در دفاع از خود و طبق دستورات عمل کرده است. ریگان گفت که شرایط خلیج فارس خطرناک است و نیروهای آمریکایی حق دارند از خود دفاع کنند. وی ابراز تأسف عمیق کرد؛ اما مسئولیت حقوقی آمریکا را نپذیرفت.»
لس‌آنجلس تایمز در این گزارش، ماجرای حملهٔ شوروی به پرواز ۰۰۷ کره در سال ۱۹۸۳ را یادآوری کرده و مقایسه‌ای میان واکنش جهانی به این دو حادثه انجام می‌دهد. در حادثهٔ هواپیمای کره‌ای، آمریکا به شدت شوروی را محکوم کرده بود. اما اکنون خود در موقعیتی قرار گرفته که هواپیمای غیرنظامی را سرنگون کرده است.
در ادامهٔ گزارش، لس‌آنجلس تایمز به تحلیل پیامدهای احتمالی این حادثه برای حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس پرداخته و نوشته این اتفاق ممکن است باعث افزایش تنش‌های منطقه‌ای، ضربه به وجههٔ آمریکا و بروز پاسخ‌های انتقامی از سوی ایران یا متحدان آن شود.
به طور کلی، لس‌آنجلس تایمز با رویکردی خبرمحور، اما کاملاً در چارچوب روایت رسمی دولت آمریکا، این موضوع را بازتاب داده است؛ اینکه «این یک تراژدی انسانی و یک خطای ناخواسته در فضای جنگی بوده است. نیروی دریایی آمریکا هشدار داده، اقدام برای دفاع بوده و خطا اجتناب‌ناپذیر بوده است.»
همچنین از تحلیل انتقادی از نقش آمریکا در افزایش تنش در منطقه و اساساً دلیل حضور آن در خلیج فارس اجتناب شده است. ضمن آنکه پوشش خبری، عملاً وجدان مخاطب آمریکایی را با تأکید بر تأسف و اخطارهای داده‌شده آرام می‌کند؛ در حالی که ابعاد حقوقی و اخلاقی حادثه بررسی نمی‌شود.
۲۹۰ نفر فدای «یک اشتباه غم‌انگیز و تصادفی»
واشنگتن‌پست در تاریخ ۴ جولای ۱۹۸۸ گزارش این جنایت را با عنوان «موشک نیروی دریایی، هواپیمای مسافربری ایران را بر فراز خلیج فارس سرنگون کرد» و با بیانیهٔ رسمی پنتاگون و دریاسالار «ویلیام کرُو» آغاز کرد و ضمن تأیید غم‌انگیز و تصادفی بودن حادثه نوشت که این هواپیما اشتباهاً به‌عنوان جنگندهٔ F-14 تشخیص داده شده است.
همچنین با اشاره به درگیری ناو وینسنس با قایق‌های سپاه پاسداران در تنگهٔ هرمز می‌کوشد برای شلیک به هواپیمای مسافربری، بهانه‌ای برای واکنش دفاعی دست و پا کند. در این گزارش هم به ارسال هشدارهای متعدد رادیویی و بی‌پاسخ ماندن آنها و نیز شیرجهٔ هواپیمای مسافری به سمت ناو اشاره شده است!
واشنگتن‌پست نیز گزارش خود را با رویکردی ترکیبی از بیان رسمی دولت آمریکا، تأکید بر واکنش دفاعی و نادیده گرفتن روایت‌های دیگر ارائه داده است. این رسانه کوشیده حادثه را به‌عنوان یک خطای انسانی در شرایط بحرانی دفاعی نشان دهد.
ضمناً اظهارات رئیس‌جمهور و دریاسالار کرُو را برجسته می‌کند تا اعتبار عملکرد ناو و نظامیان حفظ شود و با مقایسهٔ تاریخی با حوادث مشابه، قضاوت مخاطب در مورد شدت خطا را ملایم می‌کند.
اعتراف رسانهٔ غربی به واقعیت بعد از ۳۲ سال
رسانه‌های غربی سال‌ها پس از این فاجعه نیز بر «تصادفی بودن» آن تأکید کردند. از جمله نشریهٔ فارین‌پالیسی در گزارشی با عنوان «کالبدشکافی یک سرنگونی تصادفی» در ژانویهٔ ۲۰۲۰ ضمن مرور جزئیات شلیک به هواپیمای مسافربری ایرانی، اشاره به تعداد قربانیان و... ادعای تشخیص اشتباه هواپیما به عنوان جنگندهٔ F-14 را تکرار کرده است.
در این گزارش با این توجیه که آن زمان تنش در خلیج فارس بالا بود و جنگ ایران و عراق در اوج بود، به مسئولیت ناو جنگی وینسنس در اسکورت نفتکش‌ها پرداخته می‌شود.
اما به دو خطای کلیدی در این ماجرا اشاره می‌کند؛ اول اینکه بر اساس گزارش دریاسالار «ویلیام فوگارتی» هواپیمای ایرانی در واقع در مسیر صعود عادی در ارتفاع ۱۳٬۵۰۰ فوت بود، نه در مسیر حمله. دوم اینکه شواهد راداری نشان داده است نشانی از سیگنال F‑14 وجود نداشته و هواپیما دارای مشخصه‌های یک پرواز تجاری بود، نه یک جنگنده.
فارین‌پالیسی همچنین نوشته مدارک طبقه‌بندی‌شدهٔ نظامی نشان داده‌اند که اطلاعات منجر به تصمیم فاجعه‌بار به اشتباه تفسیر شده بودند و نتیجه گرفته که این ماجرا بازتابی واضح از مفهوم «مه جنگ» است. یعنی زمانی که فشار لحظه‌ای، اطلاعات ناقص و تصمیم اضطراری، خطا را ناگزیر می‌کند.
با «اشتباه» نامیدن فاجعه، از مسئولیت حقوقی آن فرار کردند
به طور کلی عباراتی مثل «تراژدی انسانی»، «حادثهٔ دردناک» و «اشتباه دفاعی آمریکا» کلیدواژه‌های مشترک رسانه‌های غربی در پوشش خبری جنایت آمریکا در شلیک به هواپیمای مسافربری ایرانی بودند.
تقریباً می‌توان گفت این نوع پوشش خبری ادراک عمومی از «اشتباه» بودن حادثه را در حافظهٔ تاریخی غرب تثبیت کرد و این فاجعه کمتر به عنوان «جنایت جنگی» شناخته شد.
از سوی دیگر، ابعاد حقوقی حادثه به حاشیه رفت. چون رسانه‌ها پیگیر پرسش‌های کلیدی دربارهٔ چرایی حضور ناو وینسنس در خلیج فارس و مشروعیت شلیک در مسیر هوایی تجاری نشدند.
ضمن آنکه روایت ایران و برخی کشورهای دیگر مبنی بر «جنایت عمدی آمریکا» رسانه‌ای نشد یا جدی گرفته نشد.
به هر حال آمریکا با «تراژدی» و «اشتباه» خواندن این جنایت جنگی، از زیر بار حقوقی آن شانه خالی کرد و افکار عمومی را نیز از طریق رسانه‌ها با خود همراه نگه داشت. اگرچه بعدها در چارچوب یک توافق، مبالغی را به خانواده‌های قربانیان پرداخت، اما همچنان از پذیرش مسئولیت این جنایت خودداری کرد.
